ΝΟΤΑ ΚΥΜΟΘΟΗ*
"ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ"
ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Το Μουσείο Ακρόπολης, αναγνωρίζοντας την τεράστια συμβολή της Μελίνας Μερκούρη στην ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας, για την επανένωση των περίφημων γλυπτών του Παρθενώνα, που είναι στην Αθήνα και στο Λονδίνο, προχώρησε στη δημιουργία ενός βίντεο διάρκειας 23 λεπτών, στο οποίο καταγράφεται η σύληση του Παρθενώνα από τον Βρετανό Έλγιν και η Διεθνής Πολιτισμική Εκστρατεία της Μελίνας Μερκούρη, για την όλη αυτήν παρανομία του Έλγιν. Η ταινία χρησιμοποιεί αποσπάσματα από την παραγωγή του BBC "The Parthenon Marbles", 2004 και αρχειακό υλικό του Ιδρύματος "Μελίνα Μερκούρη".
ΑΠΛΑ ΘΑ ΘΥΜΗΣΩ ΣΕ ΟΛΟΥΣ, ΠΩΣ ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ, αλλά ΓΙΑ ΓΛΥΠΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΙ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΑΘΗΝΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΠΟΥ ΦΕΡΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ. ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ. ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΚΡΑΤΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Συνολικά 15 ΜΕΤΟΠΕΣ, 17 ΑΕΤΩΜΑΤΑ και 75 ΜΕΤΡΑ της ΖΩΦΟΡΟΥ του ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ βρίσκονται ανάμεσα στα εκθέματα του Βρετανικού Μουσείου, που έχει δύο αίθουσές του αφιερωμένες αποκλειστικά στα ελληνικά γλυπτά. Η «Αίθουσα 18» είναι αφιερωμένη στον Παρθενώνα, ενώ η «Αίθουσα 19» στην Αρχαία Αθήνα και την Ακρόπολη. Εκεί βρίσκεται και η ΚΛΕΜΕΝΗ ΚΑΡΥΑΤΙΔΑ, από το ΜΗΝΗΜΕΙΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ της ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ των ΑΘΗΝΩΝ.
Η ανάγκη ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ τους για την επανένωση τους με τα άλλα μέρη της ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ των ΑΘΗΝΩΝ και του ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ που βρίσκεται στην Αθήνα αποτελεί Πολιτιστική επιταγή που επιβάλλεται να πραγματοποιηθεί. ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ κι ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΟΛΟΥ ΚΙ ΑΝ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΕΡΓΑΣΤΟΥΜΕ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ.
Το 1982 η Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας Μελίνα Μερκούρη σε ομιλία της στο Μεξικό, στην αρμόδια επιτροπή της UNESCO τότε, επισήμως άνοιξε το ζήτημα της Διεκδίκησης των ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ σε Διεθνές Επίπεδο. Αποσπάσματα αυτής της ομιλίας είναι κοινά. Είναι μεγίστου ενδιαφέροντος αυτή η κίνησή της, γιατί πήγε στην καρδιά του ζητήματος, στο Λονδίνο το 1986, εκεί που το ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΥΠΑΡΧΕΙ και στάθηκε στην Οξφόρδη ανάμεσα σε Διανοούμενους και Μελλοντικούς Ηγέτες και μίλησε με το γνωστό της πάθος, ζητώντας συγγνώμη για την προφορά της στην αγγλική γλώσσα, λέγοντας: «Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, κυρίες και κύριοι. Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν΄ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή "Μιλάει σαν να΄ χει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης με τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την Eπιστροφή των Mαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειες της να αποκαλύψει την αλήθεια στο βρετανικό λαό. Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. 'Οπως: υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό, δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα, για το πως πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι.'Ενας από τους διακεκριμένους καθηγητές σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πώς πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και έφθασαν στις βρετανικές ακτές. Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά μου είπε ότι ακόμη και αν υπάρχει και ένα άτομο σε αυτό το ακροατήριο στο οποίο τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ' αρχίσω όσο μπορώ σύντομα. Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το πράξει. Αντί αυτού εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις τους με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία. Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο Λόρδος Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονας του του μιλάει για τα θαύματα της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. "Θαυμάσιο πράγματι", λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον Ιταλό Giovanni Lusieri. Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι, τον Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin θέτει τους παρακάτω όρους. Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θα έκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. "Okay" λέει ο Turner, "αλλά τότε θα ήθελα 400 λίρες το χρόνο". "Όχι", λέει ο Elgin, "είναι πολλά, πάρα πολλά". Έτσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του ανέκδοτου. Εφημέριος της ομάδας του Elgin ήταν ο αιδεσιμότατος Philip Hunt. Δεν θα μιλήσω με πολύ σεβασμό γι' αυτόν. Αν είχα να εξαιρέσω το λόρδο Elgin ο αρχι-απατεώνας στην υπόθεση, όπως τη βλέπω, ήταν ο αιδεσιμότατος Ph.Hunt, αλλά γι' αυτόν θα μιλήσω αργότερα. Οι Elgins γίνονται δεκτοί στην Κωνσταντινούπολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400 τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι, για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε, μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών, που δεν θα σταματούσε, μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία. Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες, για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνον ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στον Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη, να αποσπάσει ένα έγγραφο, το λεγόμενο "φιρμάνι", που θα διέταζε τις Αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών. Ο αιδεσιμότατος Hunt πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη να συναντήσει τον Λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι καλλιτέχνες -παρακαλώ, προσέξτε το αυτό- είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία του Βρετανού Πρεσβευτή. Ο Elgin επισκέπτεται τον Σουλτάνο και αποσπά το "φιρμάνι". Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από τον Σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτησή μας. ["Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές"]. Η μετάφραση του Ph. Hunt που παρουσιάστηκε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει «Qualche pezzi di pietra» δηλαδή «μερικά κομμάτια από πέτρα». Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους κυβερνήτες και το σημείο αυτό τονίζεται στο "φιρμάνι", "χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες" και παραθέτω ξανά: "Ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα". Πριν καλά καλά φθάσει το "φιρμάνι" στην Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ΄ ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες. Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των Καρυάτιδων, ο πυρετός ανέβηκε τόσο, που ο αιδεσιμότατος Ph. Hunt έριξε την ιδέα να μετακινηθεί όλο το κτίριο, αν από τη βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε να αποσταλεί ένας άνθρωπος γι' αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι. (Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε;). Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις "λεηλασία", "ερήμωση", "αχαλίνωτη καταστροφή", "αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά" δεν είναι δικές μου, για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον "ληστή των μαρμάρων". Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν "αιχμάλωτους σε εξορία ".
Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα πού πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας, είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα. Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιό προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη. Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη. Οι Τούρκοι δεν έδωσαν ΠΟΤΕ άδεια στο να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και δυστυχώς με την ευλογία του αιδεσιμότατου Ph. Hunt μετακινήθηκαν, κατά βάρβαρο τρόπο.
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε οι Έλληνες και οι Ελληνίδες ποτέ το αίτημα αυτό. ».
Στο κοινό εκείνο εκείνης της ιστορικής συνάντησης βρισκόταν, ως πρόεδρος μάλιστα της Oxford Union, που διοργάνωσε τη συζήτηση και ο φοιτητής τότε, αργότερα Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας ο Μπόρις Τζόνσον. Αυτόν που συνάντησε και δέχτηκε στις 16 Νοεμβρίου 2021, τον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στην Downing Street.
ΓΙΑΤΙ η Μεγάλη Βρετανία κρατάει τα κλεμμένα ΓΛΥΠΤΑ του ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ και ταυτίζεται με την ΑΔΙΚΙΑ και την ΑΝΗΘΙΚΗ πράξη του Ph. Hunt και του Πρευσβευτή της Λόρδου Έλγιν; Είναι αυτή συμπεριφορά ΗΘΙΚΗΣ και ΦΙΛΙΑΣ το 2025 μεταξύ Ελλάδας και Μεγάλης Βρετανίας;
«Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη, προς το παρόν. Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα, στο όνομα της Δικαιοσύνης και της Ηθικής, παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά, πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα το όνομά της».
Με αυτήν την τελευταία παράγραφο ολοκλήρωσε εκείνη την ιστορική ομιλία της στην Οξφόρδη το 1986 η Αείμνηστη τότε Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας Μελίνα Μερκούρη.
*Νότα Κυμοθόη Εικαστικός, Λογοτέχνις
