Έργο του Ζωγράφου Αλκίμαχου, 470 π.Χ.
Εικονίζεται η γέννηση του Διονύσου από το μηρό του Δία
Νότα Κυμοθόη "Ο μήνας του Διονύσου"
Ο Διόνυσος, είναι γιος του Δία και της Σεμέλης, κόρης του βασιλιά Κάδμου (ήρωα του Θηβαϊκού κύκλου). Ο παππούς του ο Κάδμος, σκότωσε έναν δράκο σε μια πηγή κοντά στη Θήβα και ο αρχαίος Ολύμπιος θεός Άρης θύμωσε γιατί ήταν γιος του με τη Νύμφη Τέλφουσα.
Καταδικάστηκε από το συμβούλιο των Ολύμπιων θεών να υπηρετήσει ως δούλος έναν χρόνο τον Άρη. Η θεά Αθήνα, τον συμβούλεψε να οργώσει ένα χωράφι και να σπείρει τα δόντια του δράκου κι έτσι έκανε. Φύτρωσαν λοιπόν οι Σπαρτοί που ήταν άγριοι πολεμιστές τους οποίους ο Κάδμος γρήγορα εξόντωσε, αλλά έμειναν 5 που αποτέλεσαν τους πρώτους "πολίτες" ως τίτλος τιμής, στην Θήβα. Ως ανταμοιβή ο θεός Άρης του έδωσε για σύζυγό του την κόρη του Αρμονία, στην οποία δώρισε το πέπλο που είχε υφάνει η θεά Αθηνά και το περίφημο περιδέραιο που έφτιαξε ο Ήφαιστος κι ονομάστηκε "περιδέραιο Αρμονίας".
Όταν εμφανίστηκε ο Δίας στο παλάτι του Κάδμου, όπου ζούσε η Σεμέλη, το παλάτι από τη μεγάλη του λάμψη τυλίχτηκε στις φλόγες. Σώθηκε δε από την επέμβαση της Γαίας, που άφησε τον κισσό να τυλίξει τους κίονες του παλατιού και να σωθεί το θεϊκό βρέφος από τη Σεμέλη που καιγόταν, το πήρε ο Δίας, τύλιξε στον μηρό του το θεϊκό βρέφος για ν΄ αποφύγει την ζηλοφθονία της Ήρας κι όταν ολοκληρώθηκε η κύησή του τον γέννησε από το μηρό του με αστροπελέκια για τη μεγάλη χαρά.
Γι΄αυτό και ο Διόνυσος ονομάστηκε "πυριγενής", "μηρορραφής", "διμήτωρ" και "δισσότοκος".
Η Ήρα συνεχίζει να τον μισεί και προσπαθεί να τον τρελάνει με μαγικά κόλπα κι ο Διόνυσος περιπλανιέται εδώ κι εκεί, φτάνει στην Αίγυπτο κι από εκεί στη Συρία και στη Φρυγία η Ρέα, τον θεραπεύει. Τον μυεί στην τελετουργική λατρεία, ορίζει το ένδυμά του και των ιέρειων γυναικών (Μαινάδες) καθώς και των Σατύρων και των Σειληνών ακολούθων του, που ήταν αφ΄ενός μαθητές του, αφ΄ετέρου πιστοί φίλοι του και φρουροί του.
εικόνα*:Αρχαία ελληνική κύλιξ, 390 π.Χ., ύψ.32 εκ., Βρετανικό Μουσείο,Λονδίνο, 1867,0508.1221 - E129
Ο Διόνυσος δίδασκε τους ανθρώπους τη μύηση που πήρε από τη Ρέα στη Φρυγία και την καλλιέργεια της αμπέλου, διοργανώνοντας τελετές και γιορτές για να μάθουν να πίνουν το κρασί. Άλλοι τον δέχονταν και τον ονόμαζαν "θεό" κι άλλοι δεν τον δέχονταν. Μάλιστα ευνοούσε όλους τους ανθρώπους οι οποίοι δέχονταν τις διδασκαλίες και τα όσα έλεγε και τιμωρούσε αυτός ή μήπως ο πατέρας του Δίας μαζί και η (αδερφή του) θεά Αθηνά, τους διώκτες του;
Γιατί τα όσα έχουν συμβεί στον βασιλιά Προίτο στην Τίρυνθα, στις τρεις κόρες του βασιλιά Μινύα του Ορχομενού αλλά και στο Δήμο της αρχαίας Αττικής "Ελευθεραί", είναι γεγονότα που έχουν συμβεί.
Οι ιερές τελετές των αρχαίων μυστηρίων, στις τελετουργίες του Διόνυσου, περιελάμβαναν στο και τη "μάσκα" που καθιέρωσε ο Διόνυσος γι΄ αυτό και ταυτίστηκε μαζί του.
Κράτησαν χιλιάδες χρόνια και όταν καθιερώθηκε ο χριστιανισμός πολλά από τα Διονυσιακά τελετουργικά ενσωματώθηκαν με άλλη μορφή μέσα στα χριστιανικά μυστήρια.
Η μάσκα είναι σύμβολο ενότητας του προσώπου που τη φοράει με αυτό που εικονίζει (έτσι τουλάχιστον ήταν στο αρχαίο τελετουργικό δράμα). Ήταν δηλαδή σαν μια "πύλη", μέσα από την οποία γινόταν η τελετή του δρώμενου τελετουργικού μυστηρίου. Αποτελούσε μια λυτρωτική "πύλη" θεραπείας του προσώπου από τον ιερέα μύστη, που με την επέμβασή του τελετουργικά θεράπευε το πρόβλημα της ψυχής. (Αυτό δηλαδή που έκανε η Ρέα στο Διόνυσο, συνέχισε ο Διόνυσος να το χρησιμοποιεί για να θεραπεύει τις ψυχές των ανθρώπων που τον πλησίαζαν).
εικόνα: νόμισμα της αρχαίας Θράκης, με παράσταση από ιερές τελετές του Διονύσου, 5ος π. Χ. αιώνας
Ο κισσός που τον γλίτωσε από τη φωτιά, αποτελεί ένα ιερό σύμβολο του Διονύσου!!!
Συνδέεται ο Διόνυσος και με τον εκπληρωμένο έρωτα, τον γεμάτο επιτυχίες και τον στέρεο γάμο, γι΄αυτό και ο μήνας του έρχεται ακριβώς μετά τον μήνα του Γαμαλιώνα, κι είναι μήνας καρποφορίας, δηλαδή αναγέννησης και γέννησης της φύσεως των θεανθρώπων!
" Ω Κύριε, που σύντροφοί σου στο παιχνίδι είναι ο ισχυρός Έρως, οι μαυρομάτες νύμφες και η Αφροδίτη", λέει το επίγραμμα του Ανακρέοντα αφιερωμένο στο Διόνυσο!..
Μωσαϊκό από την Πάφο της Κύπρου, οικία Διονύσου 3ος μ. Χ. αιώνας
Η ελληνική γλώσσα που έχει περάσει από πολλά στάδια εξέλιξης και αν σταθούμε σε πληροφορίες από τη Γραμμική Β'( προέρχεται από τη Γραμμική Α΄ που προέρχεται από τα Ιερογλυφικά και αυτά είναι η εξέλιξη των γραφημάτων στα σπήλαια ), οδηγείται ο μελετητής σε δρώμενα του Διονύσου και πληροφορίες πως λατρευόταν ως θεός κι ήταν γνωστός από τον 12ο αιώνα Π.Κ.Ε.
Αναφορά γίνεται για όλες τις τελετές κι εορτασμούς της αναγέννησης της φύσης και για την "ιερή τρέλα", δηλαδή "ευγνωμοσύνη" τελετουρικούς για τη θεραπεία του Διονύσου από τη Ρέα, πίνοντας στη συνέχεια κρασί, που προκαλεί την ιερή τελετή της γονιμότητας.
Ο χορός (Βακχικός) με ρυθμό προκαλεί χαρά κι ευδαιμονία, δημιουργώντας απελευθέρωση από τα προβλήματα της καθημερινότητας και ονομάστηκε Διόνυσος "Λύσιος".
Οι γιορτές συνοδεύονταν κι από θεατρικά δρώμενα, όπως τα "Κατ΄ αγρούς Διοονύσια", "τα Λήναια", τα "Ανθεστήρια" και "τα Μεγάλα Διονύσια".
Ο Διόνυσος ταυτίστηκε με τις αρχαίες "φαλικές" γιορτές και με τον" ανθισμένο φαλλό", δηλαδή το δέντρο του ανθρωπίνου γένους (γενιά), γι΄αυτό ονομάστηκε "Δενδρίτης"
εικόνα: φτερωτός "φαλλός", το σύμβολο της Πομπηίας
αλλά σε κάποιες περιοχές ταυτίστηκε με τον "ταύρο" που είναι αρχαίο σύμβολο ζώου του Δία και θεού της γονιμοποιού ουσίας. Ταυτίστηκε με την καλλιέργεια της αμπέλου και την προστασία της! Ταυτόχρονα ήταν ιερά σύμβολα "προστασίας". Έχουμε τα ιερά κέρατα του ταύρου που έγιναν σύμβολο στην Κρήτη, αλλά και τους ιερούς φαλλούς στη Δήλο, στην Σαντορίνη και σε άλλα μέρη λατρείας του Διονύσου.
εικόνα: από το νησί της Δήλου, σπασμένος φαλλός
Ο "θύρσος" αλλά και η "δάδα" με τις ακολουθίες των Βακχίδων, των Μαινάδων, των Θυιάδων, των Ληνών, των Βασσαριδών, των Ανθεστηριάδων αλλά και ο Μέγας Κυνηγός (Ζαγρεύς), αλλά και "βρόμιος" από το δημητριακό βρώμη επειδή από τη ζύμωσή του με μείξη μούστου, παρήγαγαν ένα σπάνιο είδος ποτού. Όλες αυτές, είναι κάποιες ελάχιστες αναφορές που έχουν σχέση με το θεό Διόνυσο και τελετές- δράσεις που γίνονταν, προτού αλλοτριωθούν από την επικράτηση του χριστιανισμού.
Σημειώσεις:
εικόνα*: Εικονίζεται ο Διόνυσος κρατώντας αρχαία -Ορφική λύρα γέρνοντας ελαφρά στον ώμο της Αριάδνης που τον κοιτάζει τρυφερά, ενώ έχει το ένα της χέρι περασμένο στη μέση του και στο άλλο κρατά τύμπανο με διάκοσμο ένα αστέρι. Το αγκαλιασμένο ερωτικά ζευγάρι συνοδεύει ο φτερωτός Έρως που παίζει τύμπανο!!!
© Nότα Κυμοθόη
